551. Atque hic notandum & illud, pro quovis indivi-
[260]
-duo statu respondente cuivis
momento temporis, & multo magis pro quavis individua serie respondente cuivis
continuo tempori, improbabilitas determinatæ ipsius existentias est infinita, & nos
deberemus esse certi de ejus non existentia, nisi determinaretur ab infinite determinantes
& nisi ejus determinationis notitiam nos haberemus. Sic si in urna sint nomina centum,
& unum, & agatur de uno determinate, an extractum inde prodierit, centuplo major est
improbabilitas ipsi contraria: si mille, & unum, millecupla: si numerus sit infinitus;
improbabilitas erit infinita, quæ in certitudinem transit: sed si quis viderit extractionem,
& nobis nunciet; tota improbabilitas illa repente corruit. Verum & in hoc exemplo
individua illa determinatio a create agente non habebitur inter infinitas possibiles, nisi
ex legibus ab infinite determinante jam determinatis in Natura, & ab ejusdem
determinatione ad individuum, uti paullo ante dicebamus de individuæ figuræ electione
pro statua.
552. Porro qui aliquanto diligentius perpenderit vel illa pauca, quæ adnotavimus
necessaria in distributione punctorum ad efformanda diversa particularum genera, quæ
exhibeant diversa corpora, videbit sane quanta sapientia, & potentia sit opus ad ea
omnia perspicienda, eligenda, præstanda. Quid vero, ubi cogitet, quanta altissimorum
Problematum indeterminatio occurrat in infinite illo combinationum possibilium
numero, & quanta cognitione opus fuerit ad eligendas illas potissimum, quæ necessariæ
erant ad hanc usque adeo inter se connexorum phænomenorum seriem exhibendam ?
Cogitet, quid una lux præstare debeat, ut se propaget sine occursu, ut diversam pro
diversis coloribus refrangibilitatem habeat, & diversa vicium intervalla, ut calorem &
igneas fermentationes excitet: interea vero aptandus fuit corporum textus, & laminarum
crassitudo ad ea potissimum remittenda radiorum genera, quæ illos determinates colores
exhiberent sine ceterarum & alterationum, & transformationum jactura, disponendæ
oculorum partes, ut imago pingeretur in fundo, & propagaretur ad cerebrum, ac simul
nutritioni daretur locus, & alia ejusmodi præstanda sexcenta. Quid unus aer, qui simul
pro sono, pro respiratione, & vero etiam nutritione animalium, pro diurni caloris
conservatione per noctem, pro ventis ad navigationem, pro vaporibus continendis ad
pluvias, pro innumeris aliis usibus est conditus? Quid gravitas, qua perennes fiunt
planetarum motus, & cometarum, qua omnia compacta, & coadunata in ipsorum globis,
qua una suis maria continentur littoribus, & currunt fluvii, imber in terram decidit, &
eam irrigat, ac fœcundat, sua mole ædificia consistunt, temporis mensuram exhibent
pendulorum oscillationes?
[261]
si ea repente deficeret; quo noster incessus, quo situs
viscerum, quo aer ipse sua elasticitate dissiliens? Homo hominem arreptum a Tellure, &
utcunque exigua impulsum vi, vel uno etiam oris flatu impetitum, ab hominum omnium
commercio in infinitum expelleret, nunquam per totam æternitatem rediturum.
553. Sed quid ego hæc singularia persequor? quanta Geometria opus fuit ad eas
combinationes inveniendas, quæ tot organica nobis corpora exhiberent, tot arbores, &
flores educerent, tot brutis animantibus, & hominibus tam multa vitæ instrumenta
subministarent? Pro fronde unica efformanda quanta cognitione opus fuit, &
providentia, ut motus omnes per tot sæcula perdurantes, & cum omnibus aliis motibus
tam arcte connexi illas individuas materiæ particulas eo adducerent, ut illam demum,
illo determinato tempore frondem illius determinatæ curvaturæ producerent? Quid
autem hoc ipsum respectu eorum, ad quæ nulli nostri sensus pervadunt, quæ longissime
supra telescopiorum, & infra microscopiorum potestatem latent? Quid respectu eorum,
quæ nulla possumus contemplatione assequi, quorum nobis nullam omnino licet, ne
levissimam quidem conjecturam adipisci, de quibus idcirco, ut phrasi utar, quam alibi
Infinita
improbabilitas,
quæ hic occurrit, a
quo uno vinci
possit: nimirum a
solo infinite
libero.
Quanta sapientia
opus fuerit ad
seligendum
numerum, &
ordinem
punctorum, &
legem virium.
Congeries eorum,
quæ evincunt in
eligente
potentiam,
sapientiam,
providentiam,
immensas.
