pervadere, per alias motum non habeat, licet saltem harum aliquæ ingentem contineant
ejusdem substantiæ copiam sibi firmissime adhærentem, nec sine frictione, & motu
intestine effundendam, quarum priora sint per communicationem electrica, posteriora
vero electrica natura sua: in prioribus illis diffundi statim id fluidum ad æqualitatem in
singulis; licet alia majorem, alia minorem ceteris paribus copiam ejusdem poscant ad
quandam sibi veluti connaturalem saturitatem: hinc e duobus ejusmodi corporibus, quæ
respectu naturæ suæ non eundem habeant saturitatis gradum, esse alterum respectu
alterius electricum per excessum, & alterum per defectum, quæ ubi admoveantur ad eam
distantiam, in qua particulæ circa ipsa corpora diffusæ, & iis utcunque adhærentes ad
modum atmosphærarum quarundam, possint agere aliæ in alias, e corpore electrico per
excessum fluere illico ejusmodi fluidum in corpus electricum per defectum, donec ad
respectivam æqualitatem deventum sit, in quo effluxu & substantiæ ipsæ, quæ fluidum
dant, & recipiunt, simul ad se invicem accedant, si satis leves sint, vel libere pendeant,
& si motus coacervatæ materiæ sit vehemens, explosiones habeantur, & scintillæ, &
vero etiam fulgurationes, tonitrua, & fulmina. Hinc nimirum facile repetuntur omnia
consueta electricitatis phænomena, præter Batavicum experimentum phialæ, quod multo
generalius est, & in Frankliniano plano æque habet locum. Id enim phænomenum ad
aliud principium reducitur: nimirum ubi corpora natura sua electrica exiguam habent
crassitudinem, ut tenuis vitrea lamella, posse in altera superficie congeri multo majorem
ejus fluidi copiam, dummodo ex altera ipsi ex adverse respondente æqualis copia fluidi
ejusdem extrahatur recepta in alterum corpus per communicationem electricum, quod ut
per satis amplam superficiei partem fieri possit, non excurrente fluido per ejusmodi
superficies; aqua affunditur superficiei alteri, & ad alteram manus tota apprimitur, vel
auro inducitur superficies utraque, quod sit tanquam vehiculum, per quod ipsum
fluidum possit inferri, & efferri, quod tamen non debet usque ad marginem deduci, ut
citerior inauratio cum ulteriore conjungatur, vel ad illam satis accedat: si enim id fiat,
transfuso statim fluido ex altera superficie in alteram, obtinetur æqualitas, & omnia
cessant electrica signa.
512 . Hujusmodi Theoriæ ea pars, quæ continet respectivam
[241]
illam saturitatem,
conspirat cum iis, quæ diximus de ignea substantia, ubi ipsam respectivam saturitatem
abunde explicavimus. Dum autem fluidum vi mutua agente abit ex altera substantia in
alteram: facile patet, debere ipsa etiam ea corpora, quorum particulæ ipsum fluidum,
quanquam viribus inæqualibus, ad se trahunt, ad se invicem accedere, ac facile itidem
patet, cur aer humidus, in quo ob admixtas aquæ particulas vidimus citius manum
frigescere, electricis phænomenis contrarius sit, vaporibus abripientibus illico, quod in
catena a globi sibi proximi frictione in ipso excitatum, & avulsum congeritur. Secunda
pars, ex qua Batavicum experimentum pendet, & successus plani Frankliniani, aliquanto
difficilior, explicatione tamen sua non caret. Fieri utique potest, ut in certis corporibus
ingens sit ejus substantiæ copia ob attractionem ingentem, & ad exiguas distantias
pertinentem, congesta, quæ in aliquanto majore distantia in repulsionem transeat, sed
attractioni non prævalentem. Hæc repulsio cum illa copia materiæ potest esse in causa,
ne per ejusmodi substantias transire possit is vapor, & ne per ipsam superficiem
excurrat, nec vero ad eam accedat satis; nisi alterius substantiæ adjunctæ actio simul
superveniat, & adjuvet. Tum vero ubi lamina sit tenuis, potest repulsio, quam exercent
particulæ fluidi prope alteram superficiem siti, agere in particulas sitas circa superficiem
alteram: sed adhuc fieri potest, ut ea non possit satis ad vincendam attractionem, qua
hærent particulis sibi proximis: verum si ea adjuvetur ex una parte ab attractione
corporis admoti per communicationem electrici, & ex altera crescat accessu novi fluidi
advecti ad superficiem oppositam, quod vim ipsam repulsivam intendat: tum vero ipsa
Eorum explicatio
in hac Theoria.
