naučnu sliku Markovićevu trebati upotpuniti crtama,
što ih je po »ličnom nazoru« p o h r a n i o u p o e
z i j i .
Ljudski um na dva se načina drži prema stvarima
u svijetu, ili tako, da nastoji istinski spoznati, što
jest, što li samo biva, ili tako, da čuvstvom ocjenjuje
vrijednost svega, što postoji, bilo kao biće ili kao
pojava, dotično kao činjenica. U prvoj zgodi duh ljud
ski naprosto ustanovljuje, da nešto uistinu jest ili
biva: to je teorijska, puka razumska, besćutna spo
znaja zbiljske (realne) istine. U drugom slučaju ćutno
razaznaje idealne vrijednosti ili nevrijednosti onoga,
što jest, dakle ocjenjuje zazbiljnost. Područje činje
nica dijeli se u tvarne (fizičke) i duševne, a u jednoj
i drugoj razlikuju se bića (supstancije) i bivanja ili
pojavi (fenomeni). Prirodne nauke bave se upoznava
njem pojava, ali kad hoće iz temelja protumačiti po
javu, zamišljaju hipotezu, da ima nepojavnih bića,
atoma. Zadaća je metafizike, da ona ovakove misli
zamišljene o onom, što jest (o bitku), na osnovi pro
matranja onoga, što biva, prosudi, pa da ih, ako je
moguće, pretvori u t v r d u istinu. Metafizika nastoji
upoznati »bićno bivstvo«, što neprolazno i nepro
mjenljivo ostaje i z a prolaznih i promjenljivih po
java. Slično je i sa spoznavanjem psihičke zazbiljno-
sti; pojavna strana, kojom se bavi empirijska psiho
logija, stoji u području prirodnih nauka, a kad se
traži biće ono, koje stvara psihičke pojave, onda taj
dio nauke spada u metafiziku, te pod imenom ra
cionalne psihologije ili filozofije duha čini uz filo
zofiju prirode ili kozmologiju drugi dio njezin. Kao
treći dio pridolazi još »pokušaj filozofijske spoznaje
apsolutnog bića« ili filozofija vjere. Onaj dio zove se
i t e o r e t s k o m filozofijom. Područje vrijednosti
čine i d e a l n i o b l i c i ; njihovo se bivstvo ne po
kriva s i d e a l n i m b i t k o m , t.j. oni nijesu u za-
