FRANCISCI PATRICII
PANAUGIAE
LIBER OCTAVUS
DE LUCE ET LUMINE SUPERCOELESTI.
De luce, radiis, lumine, sociisque rebus, quæ sub visum caderent, satis a nobis, et quidem
liberiore, et liberaliore philosophia libris præcedentibus est disputatum. Nunc eaquæ recta
ratio ab his ducta indicare possit, perquiramus altiora: et quæ supra hylæum, æthereumque
mundum posita videri queant; et ostendamus utriusque huius mundi molem, supercœlesti
lumine, non solum esse circundatam, sed etiam permeatam. Itaque dicamus si ex utroque
hylæo, et æthereo, mundus unus constitutus, infinitus mole est, frustra docebitur, extra
mundum nulla esse corpora, nulla loca, nullosque motus. Sin vero finitus mole sit,
et superficie extima circunvolutus, quæstiones hæ rite proposita fuere olim, et nos
spacium extra mundum esse, recte, et docuimus, et adhuc docebimus, illudque vacuum
corporibus. Nam et Peripatus qui corpora ibi esse negavit, vacuum ibi spacium esse non
negavit. In quo spacio sane substantiæ illæ, quas supra mundum habitare asseruit, æternoque
ævo, beatissimam vitam degere, quid sint qualesque quibusque viribus polleant, in præsentia
ommittamus inquirere, suo loco id reservantes. Ad eas enim contemplatio nostra, nos
veluti manu ducet. Sane si modo concesserimus optimas ibi, incorporeasque substantias
æterno ævo beatissime vivere, consequetur necessario, spacium illud, non omnino esse
vacuum. Sequetur etiam eas vivere ibi, vel in tenebris, vel in lumine, vel in re alia, quæ neutra
harum sit. Quæ res, est in præsentia perquirenda. Si optimæ, optimam ibi vitam degant,
ratio suadet, eas ab omni talis vitæ impedimento esse liberas, omnique tristitia vacare. At si
tenebras ibi locaverimus, rem pessimam, omnique hominum, deorumque generi
exosam, insensissimamque, beatissimi dabimus; quæ eas mœrore atque horrore perpetuo
obrutus teneat. Abigendæ itaque sunt illinc tenebræ. Nam et rationes aliæ non esse illic
tenebras demonstrant. Tenebræ enim in opaco, et ab opaco sunt. Opacum autem non aliud in
mundo apparuit esse, quam quæ diximus tria, vel quatuor, lunam, nubes, terram, terrea. At
in supera illa regione nullum tale habitare corpus, iam est statutum. Ergo ne opacum quidem
corpus ullum ibi erit. Nec terreum ergo, nec terram, nec nubem ibi esse certum est. Umbram
vero lunæ non eo usque porrigi, ratio superior demonstravit. Nullæ ergo tenebræ extra
mundum a mundo porriguntur. Neque ibi ullæ aliæ vel esse, vel habitare, vel vagare possunt.
Neque ibi sedebunt, quia luminis sint privatio, nec qua lumen sint minimum; nec qua lumini
contrariæ. Hæc enim omnia vel corporea sunt, vel e corporibus exeunt. Corpus autem nullum
ibi esse opacum, iam est constitutum. Neque, etiam si verum sit, ut oracula cecinerunt, ibi
plurimum esse ignis, ibi vel anthrax, vel flamma, vel favilla est ulla. At si tertia ignis species,
lux, et lumen ibi est, quod et asserimus, et probabimus, non tamen, vel se ipsam, vel sibi
congenerem opacat; et si opacat, non tamen obscurat, quando et si noster ignis alium ignem,
quamvis obtegat, non tamen obscurum reddit. Et ignes nostrates, quamvis transpicui non sint,
nullas tamen tenebras proiiciunt, neque ullas in se habent. Sed toti, vel lux sunt, vel luce
circumteguntur et lumen ex se, quaquaversum emicant. Si quis ergo ignis, non transpicuus,
supra mundum concedatur esse, non ideo tenebræ ullæ ibi concedentur esse. Concludendum
ergo in universum, nullas ibi prorsus aut esse, aut esse posse tenebras.
Quid vero aliud quippiam ibi erit? Quod nec tenebra sit, nec lumen? Equidem si
res talis quæppiam ibi sit, vel media inter hæc, vel ultra utraque, erit aliquid. Quod neque
imaginatio, neque cogitatio, neque ratiocinatio, neque intellectio ulla capit, aut assequitur.
Si talis sit, quam neque mens, neque ratio, neque vis alia nostra cognitrix capiat, non est
nobis in ea inquirenda, frustra laborandum. Sin autem media inter lucem sit, et tenebras,
vel ea extremorum negatione, nihil lucis, nihil tenebrarum habebit; vel utriusque
particeps, composita quædam media erit dicenda. Si prius sit, eam nec luminis, nec
