Consideratio porro attenta curvæ propositæ in Fig. I, & rationis, qua per illam exprimitur
nexus inter vires, & distantias, est utique admodum necessaria ad intelligendam Theoriam
ipsam, cujus ea est præcipua quædam veluti clavis, sine qua omnino incassum tentarentur
cetera; sed & ejusmodi est, ut tironum, & sane etiam mediocrium, immo etiam longe infra
mediocritatem collocatorum, captum non excedat, potissimum si viva accedat Professoris vox
mediocriter etiam versati in Mechanica, cujus ope, pro certo habeo, rem ita patentem
omnibus reddi posse, ut ii etiam, qui Geometriæ penitus ignari sunt, paucorum admodum
explicatione vocabulorum accidente, eam ipsis oculis intueantur omnino perspicuam.
In tertia parte supponuntur utique nonnulla, quæ demonstrantur in secunda; sed ea ipsa sunt
admodum pauca, & iis, qui geometricas demonstrationes fastidiunt, facile admodum exponi
possunt res ipsæ ita, ut penitus etiam sine ullo Geometriæ adjumento percipiantur, quanquam
sine iis ipsa demonstratio haberi non poterit; ut idcirco in eo differre debeat is, qui secundam
partem attente legerit, & Geometriam calleat, ab eo, qui eam omittat, quod ille primus
veritates in tertia parte adhibitas, ac ex secunda erutas, ad, explicationem Physicæ, intuebitur
per evidentiam ex ipsis demonstrationibus haustam, hic secundus easdem quodammodo per
fidem Geometris adhibitam credet. Hujusmodi inprimis est illud, particulam compositam ex
punctis etiam homogeneis, præditis lege virium proposita, posse per solam diversam ipsorum
punctorum dispositionem aliam particulam per certum intervallum vel perpetuo attrahere, vel
perpetuo repellere, vel nihil in eam agere, atque id ipsum viribus admodum diversis, & quæ
respectu diversarum particularum diversæ sint, & diversæ respectu partium diversarum
ejusdem particulæ, ac aliam particulam alicubi etiam urgeant in latus, unde plurium
phænomenorum explicatio in Physica sponte fluit.
Verum qui omnem Theoriæ, & deductionum compagem aliquanto altius inspexerit, ac
diligentius perpenderit, videbit, ut spero, me in hoc perquisitionis genere multo ulterius
progressum esse, quam olim Newtonus ipse desideravit. Is enim in postrema Opticæ questione
prolatis iis, quæ per vim attractivam, & vim repulsivam, mutata distantia ipsi attractive
succedentem, explicari poterant, hæc addidit: " Atque hæc quidem omnia si ita sint, jam
Natura universa valde erit simplex, & consimilis sui, perficiens nimirum magnos omnes
corporum cælestium motus attractione gravitatis, quæ est mutua inter corpora illa omnia, &
minores fere omnes particularum suarum motus alia aliqua vi attrahente, & repellente, qua
est inter particulas illas mutua." Aliquanto autem inferius de primigeniis particulis agens sic
habet: " Porro videntur mihi hæ particulæ primigeniæ non modo in se vim inertiæ habere,
motusque leges passivas illas, quæ ex vi ista necessario oriuntur; verum etiam motum
perpetuo accipere a certis principiis actuosis, qualia nimirum sunt gravitas, & causa
fermentationis, & cohærentia corporum. Atque hæc quidem principia considero non ut
occultas qualitates, quæ ex specificis rerum formis oriri fingantur, sed ut universales Naturæ
leges, quibus res ipsæ sunt formatæ. Nam principia quidem talia revera existere ostendunt
phænomena Naturæ, licet ipsorum causæ quæ sint, nondum fuerit explicatum. Affirmare,
singulas rerum species specificis præditas esse qualitatibus occultis, per quas eae vim certam
in agenda habent, hoc utique est nihil dicere: at ex phænomenis Naturæ duo, vel tria derivare
generalia motus principia, & deinde explicare, quemadmodum proprietates, & actiones
rerum corporearum omnium ex istis principiis consequantur, id vero magnus esset factus in
Philosophia progressus, etiamsi principiorum istorum causæ nondum essent cognitæ. Quare
motus principia supradicta proponere non dubito, cum per Naturam universam latissime
pateant."
