Hrkać, S., Tractatus in libros de anima …, Prilozi 69–70 (2009), str. 211–300
297
agens naturale, ideoque necessario activus positis requisitis ad agendum,
quae proposito ponuntur, cum objectum approximatur.
Respondeo secundo: anima separata cognoscit objecta, quae noverat
quando corpori erat unita, per easdem species, quibus illa noverat antea.
Ratio est, quia illae species sufficiunt ad cognoscendum, ergo per illas co-
gnoscit; antecedens patet: nam intellectus in statu separationis non debet se
convertere ad phantasmata cum solvatur ab illis: ergo, illae species suffi-
ciunt etc.
Quaestio quarta:
Quid Philosophus intelligat per parva naturalia?
Respondeo: intelligit quasdam animalium affectiones quas communi-
ter philosophi parva naturalia, id est parva de rebus naturae vocant. De his
Philosophus octo composuit libros quasi quoddam supplementum librorum
De anima. Porro, hae affectiones dicuntur: somnus, vigilia, respiratio, in-
spiratio, mors, vita, memoria etc, de quibus ea quae considerationi digna
videbuntur aliqua proponemus, et quidem
Quaeres primo:
Quid sit vigilia et somnus?
Respondeo: Vigilia est omnium sensuum externorum aut saltem ali-
quorum solutio et libertas. Somnus vero est ligatio omnium sensuum exter-
norum ad animalium salutem et conservationem institutus. Dixi ‘sensuum
externorum’, quia cum homo dormit, non est opus ut potentiae ejus internae
ligentur: alias nunquam quidquam somniaremus. Dixi item ‘ad animalium
conservationem’, quod est causa finalis somni. Magna enim somni moderati
est utilitas, nam recreat corpora, vires reintegrat, praebet valetudinem; im-
moderatus vero ex opposito aggravat caput, laxat membra, stupidos, hebetes
et obliviosos ad vitia proclivos redit, ad labores subeundos et litteras addi-
scendas inneptos redit. Unde Cato christiane canebat:
Plus vigilas semper, nec somno deditus esto
Nam diuturna quies, vitiis alimenta ministrat.
Quaeres secundo:
Quaenam causae sint somni?
Respondeo: Causa somni est impeditio defluxus spirituum vitalium a
cerebro ad sensus externos. Ratio est, quia nullus sensus exercet operationes
absque ope spirituum a cerebro influentium. Si igitur hujusmodi spirituum
communicatio inhibeatur, necesse erit omnium sensuum externorum exter-
nari functiones, ac sic somnum causare. Causa vero vigiliae ex opposito
