366
BIT I SUVREMENOST
rječi sebi tako da bi se isključivalo, naprotiv, p r o i z v o d
n j a k a o o d n o s s p r a m b i ć a z b i v a se na t e me
l j u o d n o s a s p r a m b i t k a , tj. proizvodnja je o b o j e .
U gornjem je bilo riječi o o d n o s u spram bića i bitka,
kao i o biti čovjeka, što je to o d n o s , u njegovoj izvornoj,
tj. povijesnoj punini? Da bismo to razumjeli, potrebno je
sada promisliti koja jednostavna ali odlučna određenja u sebi
sadrži odnos kao odnos.
ODNOS KAO ODNOS
Pođimo od citiranog Marxovog
SPRAM BITKA I BIĆA
teksta, što to znači da se ži
votinja n e odnosi? Zar ne bismo
mogli reći da životinja ima različite odnose spram
svoje okoline (npr., kad se brani, kad se zaklanja,
kad bježi, kad napada itđ.)? Mi to faktički svako
dnevno kažemo, pa ipak misli Marx da se životinja ne odnosi!
I doista, u strogom smislu riječi, ona se ne odnosi, jer
je sa svim svojim postupcima tako uključena u zbivanje
okoline da nema »tačke« s koje bi okolinu k a o okolinu
sagledala, tj. da nema mogućnosti da se stavi n a s u p r o t
okolini kao takovoj, »životinja se ne odnosi«, to znači: ona
ne može istupiti iz sadržanosti u okolini (tj. među bićima),
ona ostaje biće među bićima, a nema istup do bića k a o
bića, do onog po čemu bića jesu b i ć a . Kad Marx kaže da
se »životinja ne odnosi« »spram drugih«, spram bića, onda
to znači da životinja nema odnos spram b i t k a .
U punom i pravom smislu s a m o se č o v j e k o d
nos i , tj. on može nešto (aliquid, ens) uzeti k a o nešto,
on može biće primiti k a o biće. Kad se promisli što u naj
jednostavnijem smislu znači »odnos«, onda je vidljivo da
je on odnos spram nečeg k a o nečeg. Dakle, ne puka relacija
(sasvim formaliziran odnos) između relata, nego odnos izme
đu dvoje, pri kojem se jedno odnosi spram drugog tako da
drugo uzima k a o drugo i time ujedno sebe razlikuje od
drugog k a o drugog4. U izrazu »kao« sadržano je ovo: nešto
4
Tako je odnosom spram drugog
kao
drugog dana moguć
nost da ise čovjek kao biće u odnosu odnosi spram svoje
biti:
(Isto,
samo u konkretnom pogledu međuljudskih odnosa, izražava
Mar-
xova
primjedba: »U stanovitom je pogledu i s čovjekom kao s ro
