POVIJEST
365
temom misli postala c j e l i n a njegova, pa ostaje opasnost
da se jedan njen momenat izolativno i apstraktivno izigra
na račun drugog. Puno značenje određenja biti čovjeka kao
p r o - i z - v o đ e n j a (pro-ductio) vidljivo je tek kada se pro
misli u k l o p l j e n o s t biti čovjeka u c j e l i n u povije
snog sklopa. C j e l o v i t o s t ove cjeline odlučna je tema
povijesnog mišljenja. Povijesni odnos, po kojem jesmo što
jesmo, najpreče je pitanje suvremene filozofije, ako je ona
prethodno bar donekle, na čistu s određenjem biti čovjeka
kao s p r o - i z - v o đ e n j e m . 3
ODNOS
Bit čovjeka kao p r a k s a ili proizvođenje jest
o d n o s , i to kako o d n o s spram bića (stvari-
-»vjeti«, oruđa, oružja, životinja itd.) tako i o d n o s spram
o n o g u bićima što čini da su bića, a ne nebića. Kad se ne bi
odnosio spram ovog u bićima, ne bi se čovjek uopće mogao
odnositi. Ma r x , kao učitelj prakse, kaže u »Deutsche Ideo-
logie« (u zborniku »Der historische Materialismus«, II. Bd.
Leipzig« 1932, s. 21) »Wo ein Verhaltnis existiert, da existiert
es fiir mich, das Tier verhalt sich zu nichts und uberhaupt
nicht. Fiir das Tier existiert sein Verhaltnis zu anderen nicht
als Verhaltnis.« »Gdje opstoji odnos tamo on opstoji za mene,
životinja se ne odnosi ni spram čega i uopće se ne
odnosi. Za životinju ne opstoji njen odnos spram drugih kao
odnos« (usp. Marx-Engels, »Rani radovi«, izbor, Zgb:, 1953,
str. 297).
Iz ovog odlučnog Marxovog stava proizlazi određenje
proizvodnje (biti čovjeka) kao djelatnosti koja izvodi bića
iz bitka i u j e d n o , samim tim, izvodi b i t a k iz bića u
kojima je prethodno sadržan, naravno ne kao svojstvo među
svojstvima bića (ili: kao biće među bićima), nego kao i
b i t bića, b i v a n j e bića, bivstvovanje bića, tj. kao ono
d a bića j e s u a ne da n i s u . Kad kažemo: proizvodnja
proizvodi bića iz bitka i u j e d n o ona izvodi bitak iz bića,
— rečeno je u svakom slučaju nešto drugo, no to ne protu
3
Da (bi doista uspjeli ući u povijesni odnos i tako postali
pravo suvremeni, uvjet je da ,ga istinski razumijemo. Njemu za
dovoljiti možemo danas isamo
na putu
filozofije. Što će od nje sa
me na tom putu postati, zavisi od onoga
k čemu
je na putu.
